İslam toplumunda Allah ın emirleri ne yazık ki, mezhepler ve beşeri fıkıh inancının etkisiyle çok farklıklaştırılmış, hatta amacından saptırılmıştır. Bu makalemde Kur’an ın bahsettiği, ama farklı anlamlar verilerek topluma anlatılan, ADAK KURBANI ya da Allah a adakta bulunmamızın ne anlama geldiği konusu, ne zaman yerine getirilmesi gerektiği üzerinde olacak.
Önce şunu söylemek isterim. Kur’an da geçen Kurban kelimesinin anlamı ALLAH A YAKLAŞMAK, YAKINLAŞMAYA VESİLE OLACAK ŞEYLER YAPMAK ANLAMINDADIR. Ama biz Kurban denildiğinde yalnız, Allah ın rızasını kazanmak için hayvan kesmek anlıyoruz. Hâlbuki Kur’an da bunun farklı şeylerle de olacağının örnekleri veriliyor. Allah ın rızasını kazanmak adına oruç tutmak, ihtiyacı olanlara zekât vermek hayırda bulunmak da Allah a karşı yakınlaşmanın, onun rızasını kazanmanın yollarındandır.
Gelelim Kur’an da geçen ADAK konusuna. Adak kelimesinden de anlaşılacağı gibi, bu kelime adamak söz vermek anlamındadır. Ayetlerde geçtiği şekliyle, Farz bir görevimiz olmadığı halde, Allah a her hangi bir konuda adağımız, yani yapmaya söz verdiğimiz bir şeyi yerine getirmek anlamındadır. Kur’an da adaklık konusu, direk kurban yani hayvan kesme şeklinde değil, genel anlamda geçer. İsterseniz Kur’an da geçen örneklere bakalım ki, konuyu daha iyi anlayabilelim.
Ali İmran 35: Hani, İmran’ın karısı, “RABBİM! KARNIMDAKİ ÇOCUĞU SIRF SANA HİZMET ETMEK ÜZERE ADADIM. Benden kabul et. Şüphesiz sen hakkıyla işitensin, hakkıyla bilensin” demişti. (Diyanet meali)
İnsan 7–8–9: ADAKLARINI YERİNE GETİRİRLER ve kötülüğü yaygın olan bir günden korkarlar. Sevdikleri gıdalardan yoksula, yetime ve esire yedirirler. “Biz, size sırf Allah rızası için yediriyoruz; sizden ne bir karşılık, ne de teşekkür bekliyoruz. (Bayraktar Bayraklı meali)
Bakara 270: Hayır olarak harcadığınız, ADAK OLARAK ADADIĞINIZ HER ŞEYİ, ALLAH MUTLAKA BİLİR. Zalimlerin yardımcıları olmayacaktır. (Yaşar Nuri Öztürk meali)
Meryem 26: “Ye, iç; gözün aydın olsun! Eğer insanlardan birini görürsen de ki: BEN ÇOK MERHAMETLİ OLAN ALLAH'A ORUÇ ADADIM; artık bugün hiçbir insanla konuşmayacağım.” (Bayraktar Bayraklı meali)
Sanırım ADAK konusu, Kur’an da geçen şekliyle çok daha açık anlaşılmıştır. Dikkat ettiyseniz ayetlerden direk hayvan kesme yani kurban adağı diye geçmiyor. Açıkça geçenleri özetlemek gerekirse, Allah a karşı verdiğimiz herhangi bir sözü şartsız yerine getirmekten bahsediliyor. Dünyaya gelecek evladımızı, Allah ın yolunda çaba göstermesi için, Allah a söz verdiği örneği geçer. Tabi bu o kişinin iyi niyetli sözleridir. Dünyaya gelecek çocuğun nasıl bir yolda olacağını, Allah dan başka kimse bilemez. Ama niyet önemlidir. Diğer bir ayette de adaklar konusuna açıklık getirmek için, Allah ın rızasını kazanmak adına, sevdikleri mal ve mülkünden, parasından hiç karşılık beklemeden yoksula, yetime yedirirler ve bunun sözünü verirler diyor. Bakara 270. ayette de, ALLAH A HER NE ADARSANIZ, ADANILAN HER ŞEYİ sözüyle, bu sınırın çok geniş olduğu anlaşılır.
Meryem anamızın verdiği örnekte de bazı nedenlerden dolayı, konuşmama orucu adağından bahsediliyor. Demek ki oruç söz vermek anlamında, herhangi bir şeyi yerine getirmek amacıylada yapılabiliyormuş. Bu oruç yememek, içmemek değil, konuşmama orucu, yani konuşmamaya söz verme. Elbette insanları doyurmak adına da Kurban kesme, yani hayvan kesip yoksullara dağıtmakta, adaklarımızın içinde olduğunu anlıyoruz Kur’an dan.
Yine çok sorulan bir soru vardır, adak adadığımız bir hayvanı kesip, etini yoksula dağıtırken, bizler etinden yiyebilir miyiz? Yiyemezsin diye, Allah ın böyle bir yasağı elbette yok. ÇÜNKÜ ADAĞI YANİ SÖZÜ, BİZLER ŞEKİLLENDİRİP VERİYORUZ. Allah yasaklamadıysa, bunu hiç kimse yasaklayamaz. Bu sizin niyetinize, adağınızın durumuna bağlıdır. Eğer ben istifade etmeden dağıtacağım diyorsanız, yemeniz doğru olmaz. Böyle bir niyetle adamadıysanız kurbanı, etinden yemenin günah olacağını kimse söyleyemez. Buna benzer yasaklar ne yazık ki Allah ın değil, beşeri FIKIH inancının koyduğu kurallardır.
Ayetlere dikkat ettiyseniz, bugün ADAK konusunda bizlere anlatılanlarla ayetlerin, uyum sağlamadığını görürsünüz. Kur’an Allah a adanacak konularda bir sınırlama getirmeyip, insanlara faydalı olacak her konuda serbest bıraktığı halde, ne yazık ki bu davranışı FIKIH inancı sınırlamaya çalışmakta, şunların dışında hiçbir şey adayamazsın şeklinde bir liste vermektedirler. ADAK, ALLAH IN RIZASINI KAZANACAK, ONUN HOŞUNA GİDECEK HERŞEYDİR. Hiç kimse bunu sınırlandıramaz, kendi düşüncelerinde şekillendiremez. Adak konusunu FIKIH inancı, öyle bir şekillendirmiştir ki, adeta Allah ile pazarlık konumuna getirmiştir. Bir örnek verelim.
“Bazı hususların gerçekleşmesine ve yapılmasına bağlanan ADAKLAR. Meselâ "Hastalığım geçer ve iyileşirsem, şu kadar oruç tutacağım." veya "Şu kadar kurban keseceğim." şeklinde yapılan adak gibi. BU HASTALIĞI GEÇERSE, BU İBADETİ DERHAL YERİNE GETİRMEK GEREKİR.”
İşte bizlerin günümüzde ki adak anlayışı. Bu sözlerle açıkça şunu söylüyoruz, bizleri yaratan Rabbimize. Allah ım eğer hastalığımı geçirirsen senin için oruç tutacağım, kurban keseceğim. Eğer geçirmezsen, ne oruç tutarım, nede kurban keserim. Ne dediğimizin farkında mıyız? Hiç sanmıyorum. ADAK gönülden, karşılık beklemeden Allah ın rızasını kazanmak adına yapılır. Elbette Allah dan her konuda istekte bulunabiliriz. AMA ŞART KOŞMADAN, BUNU YAPARSAN BENDE BUNU YAPARIM DEMEDEN. Allah ile pazarlık olmaz. Ona ne yapacaksak gönülden yaparız. Allah da yaptığımız çabalarımız ve gönüllerimize göre dualarımızı kabul edecektir.
Yukarıdaki örnekten yola çıkarak, davranışımızın nasıl olması gerektiğini söylemek gerekirse, Rabbimiz bu canı veren sensin. Alacakta sensin. Yakalandığım hastalıktan beni kurtar Rabbim, senin rızan için şu kadar Kurban kesiyorum ya da şu kadar zekât veriyorum demesi gerekir ve hemen yerine getirmelidir. İyileşirsem veririm, yaparım zihniyetiyle hareket edersek, Allah dan asla karşılık bulamayacağımızın, lütfen farkında olalım.
Bakara suresi 270. ayette, Allah yolunda her ne harcar ve her ne adakta bulunursanız, şüphesiz Allah onu bilir diyor. Yani Allah ın rızası için adakta bulunanların karşılığını, Allah verir demek istiyor. Çok ilginçtir bazı kaynaklardan, ADAK konusunda farklı düşüncelerin de olduğunu görürsünüz.
“Bazı hadislerinde de Hz. Peygamber’in adakta bulunmayı hoş karşılamadığı görülür. Meselâ bir hadîs-i şerifte “ADAK BİR FAYDA SAĞLAMAZ, SADECE CİMRİNİN MALINI EKSİLTMİŞ OLUR” (Buhârî, “Eymân”, 26; Müslim, “Nezir”
“Bu sebeple de İmam Şafiî ve Ahmed b. Hanbel başta olmak üzere fakihlerin önemli bir kısmı, adak adamanın mekruh olduğu görüşündedir. Hanefîler ise Allah’a ibadet ve taat kabilinden adakta bulunmayı mubah görürler.”
İşte Kur’an, işte fıkıh inancının farklı görüşleri. ADAK yani Allah ın rızasını kazanmak için güzel şeyler adamak, söz vermek ve yerine getirmek, açıkça Kur’an ın emridir. Ama yanlış olan, karşılık bekleyerek adakta bulunmanın yanlış olduğudur. İstediğimiz gerçekleşirse adağımı yerine getiririm zihniyeti, Allah a yapılacak en büyük saygısızlıktır.
Saygılarımla
Haluk GÜMÜŞTABAK